Іранскі дзённік

Малярыя

 
I адзін я ў пустыні,
I адзін я ў пустыні...
Кроў пачне закіпаць,
Потым зноўку застыне.
Хоць шукаюць сябры —
                                      ды мяне не знаходзяць
На паблытаных сцежках вайны.
Караваны мяне абыходзяць,
Заміраюць у далях званы.
Толькі жоўты пясок неабсяжнай пустыні
Нада мною галосіць
То працяжна, то сіпла.
Толькі жорсткі пясок агнявая пустыня
Праз вачніцы мае усё сыпле і сыпле.
А гарачае сэрца малатамі куюць,
А вятры адыходную песню пяюць.
Хоць бы трошачку ценю,
Хоць бы кроплю вады,
Хоць бы сівы арол засланіў крыллем сонца!
А пасля міражы,
А пасля гарады,
Што пакінуў калісьці я ў роднай старонцы.
Вось пяскі валасы ўжо мае замялі,
Сэрца зараз праб'е дванаццаць.
Не хачу паміраць на чужой

Чорныя марскія ночы...

 

Чорныя марскія ночы,
Маякі далёкіх зораў...
Ты згубіла сёння вочы
У праклятым гэтым моры.

I стаіш цяпер сляпая,
I зусім, зусім не бачыш,
Як на сэрцы закіпаюць
Ад пакуты хвалі плачу.

Я гатоў плячо падкласці
Пад руку тваю, нябога,
Для мяне было б за шчасце
Весці гэткага сляпога.

З бессардэчнасцю дзявочай
Ты маўчыш, і нешта тоіш,
I, напэўна, доўга хочаш
Жыць з такою слепатою.

На моры

 

Так загуста насыпана месяцаў
У бяздонную прорву вод,
Што не пройдзе ніяк, не памесціцца
Сярод гэтых вод параход.
Параход гарбузы залатыя
Падмінае, і давіць, і вые
У свой чорны трывожны гудок.
То не пенныя грывы сівыя
Валакуцца за параходам,
Гэта жоўтая сцежка на водах:
Маладзіковы сок.

Дождж

 
Патонулі птушкі у дрэвах,
Як тонуць рыбы у водах.
I вецер справа налева
Шпурнуў на сад непагоду.

Расхрыстаныя ігрушы
Збіраліся запярэчыць,
А вецер хмару абрушыў
На іх зялёныя плечы.

Праў дождж: спачатку па нітцы,
А потым так горача жарнуў —
Здалося, ссыпаюць пшаніцу
На ток з мяхоў велізарных.

Ад ярасці гром разрываўся,
Нібыта на нейкай вайне быў.
Цярпеў я, 
                 цярпеў — раззлаваўся:
«Заткніце дзіравае неба!»

I змоўкла. Запахла навокал
Зялёным, салодкім і едкім.
Раскіданы ў небе глыбокім
Развараных хмараў аб'едкі.

Трасу дажджасховішча птушак:
Адбой у зялёнай сялібе!
Ляціце, крылатыя душы,
Спявайце, крылатыя душы!

I грымнуў вясёлы выбух
Птушак, пладоў і расы.

Дэмавенд, галоўная гара іранцаў

 

Так засыпле снегам, так пасвенціць,
Што да ніткі вымакнеш, і ўсё ж
Успамін аб гэтым Дэмавендзе
Павязеш на Прыпяць і на Сож.
На зямлі Афіны ёсць і Вены.
Ні Афін не бачыў я, ні Вен,
Гэтыя радкі мае навеяны
Цёплаю гарою Дэмавенд.
Цэлы дзень тугой мяне гняло,
А прыйшоў сюды — рукой зняло.
Можа, не рукою, а ракою,
Можа, старажытным супакоем,
Тут, ля верхавіны Дэмавенда,
Прызнаюся: гэтага не ведаў.
Пазірнеш уніз, у прорву зверху —
Хвалямі рудымі горны вэрхал.
Дзякуй, божа! Слаўна замясіў
Гэты неаформлены масіў.
Спецыяльна вылепіў для нас
Новую кватэру пад Парнас.
Тут прастор для галасістых бардаў —
Слухаюць ласі і леапарды.
Пра каханне вершы дужым басам
Можна для арлоў чытаць і барсаў.
Тут, калі дыскусія, то з громам,
А калі схалтурыў — прэч з гары.

Караван

 

Хвала табе, моцны салдацкі сон
Без недарэчных сноў!
Мяне разбудзіў невыразны звон
Глухіх і сумных званоў.
У вузкіх цяснінах — блакітны дым,
На горах — ружовы дым.
За першым, галоўным, сівым і рудым,
Цягнуліся верблюды.
I гэтак журботна глядзелі іх вочы,
I гэтак стаміліся іх гарбы.
Здалося: яны без спачыну крочаць
З эпохі Кіра ў нябыт.
Вядзе караваншчык — стары чалавек —
Чужы караван у Мекку
Па жоўтай пустыні
Без дрэў і без рэк, —
Шкада чалавека.
Да Меккі ён дойдзе,
А шчасця не знойдзе...
Няўжо гэта хлусяць, што створаны радыё
I самалёты?
I сумна кажу я:
«Ранак мой мінскі, прыйдзі і узрадавай
Хоць на гадзіну зямлю чужую.
Над Сожам і Прыпяццю сёння збяры
Пах мяты і хвоі
I пух зары.
Прынясі у чырвоных сюды прасцірадлах
Птушак наднёманскіх галасы,

Збіраліся чорныя, гарбаносыя...

 

Збіраліся чорныя, гарбаносыя,
Цягнулі з сабою сірот і ўдоў усіх,
Гора і слёзы свае выносілі
На старажытную плошчу Фірдоусі.

I гул нарастаць стаў, нібы пры абвале,
I чырвань сцягоў пачала разгарацца.
Рысу і працы патрабавалі
Дзесяць тысяч галодных іранцаў.

Коні жандараў хрыпелі у пене.
Завулкі чакалі ад выбухаў пошчаку,
I самі прасіліся ў рукі каменні
З раздаўленай гневам і ярасцю плошчы.

Апяваў Адам Міцкевіч стэпаў даль пад Акерманам...

 

Апяваў Адам Міцкевіч стэпаў даль пад Акерманам,
Геній Пушкіна праславіў горы сінія ў тумане.

Да вялікіх мне далёка, я за імі не цягнуся.
Толькі хочацца мне вершы напісаць для Беларусі:

Пра заморскія прасторы, пра чужыя гарады,
Пра зямлю, дзе мы служылі ў неспакойныя гады.

Я адважыўся, нікчэмны, сетку рыфмаў ціха плесці
Пра Іран, краіну гораў, каб у сетцы той завезці

Хоць кавалак сонца поўдня у палескую краіну,
Спёку жоўтую пустыні, пах айвы і апельсінаў.

Раскажу, як караваны сумным звонам будзяць горы,
Як вязуць яны у Мекку на гарбах людское гора;

Як на вуліцах жабрачаць дзеці бедныя Ірана,
Як на горах дзікіх скачуць крутарогія джайраны.

Я тут жыў, здаецца, вечнасць, еў лаваш і вінаград,
Палюбіў арыкаў плёскат, пахкі персікавы сад,

Як шаблямі, на часткі...

 

Як шаблямі, на часткі
Ля горнае ракі
Сякуць крыламі ластаўкі
Распалены блакіт.

Чайханшчык сонным вокам
Глядзіць, як наш баец
Па мосце рэдкім крокам
Ідзе з канца ў канец.

Ідзе, чапляе сонца
Навостраным штыком.
Паветра пахне сочным
Казліным шашлыком.

I гэты пах тубыльны
Злуе байца.
Нясе
Яго ўспамін пад Вільню,
Дзе травы у расе,

Дзе хвоі над крыніцай
Лагодна так гудуць,
Дзе з малаком чарніцы
Увечары ядуць.

Што я думаў, гледзячы на Каспійскае мора

 

Каспійскае мора!
Раздольным і сінім
Прыйшло на спатканне ка мне ты.
Паверыш —
Калі б ты шумела у нашай краіне,
Табе я штодня прысвячаў бы па вершу.

I хто гэта часам наіўна гаворыць,
Што ёсць справядлівасць?
Ад крыўды — аж горача.
Адным вось такое раскошнае мора,
Другія ж не маюць мізэрнага морачка.

Сягоння, як зоры на небе засвецяцца
I месяц з-за хмары нахмуранай выблісне, —
Каўшом серабрыстым Вялікай Мядзведзіцы
Паўмора зачэрпну і ў Піншчыну выплесну.

Я прагны.
Свой грэх разумею і каюся,
I зноўку грашу яшчэ болей, вядома.
Калі мне цудоўнае што сустракаецца —
Жадаю загрэбці і весці дадому.

Для прыкладу — горы.
Хацеў я аднойчы
У Грузіі сперці славуты Казбек.
Ён сам прызнаваўся не раз мне, што хоча
Бліжэй перабрацца да нашых рэк.

Пячорын у Персіі

 

Зоры ззялі спачатку ў расе,
Каб агнём залатым адагрэць яе.
Ён пастукаў, прыйшоў і сеў
На пакрыўленым табурэце.

Зоры рынуліся да шыб
Падзівіцца на незнаёмца.
«Не прыпомню я вас, дадушы», —
Я прамовіў з усмешкай няёмкай.

Вусны тонкія ён скрывіў,
Табурэціна заскрыпела.
«Смутак мой — і ў вашай крыві». —
I адкінуў цёмны капелюш.

«Мой загадкавы сум і нуду
Вывучаюць сотні вучоных.
Дзе праеду я, дзе прайду —
Там прыхільнікаў незлічона.

Хто са мной пагаворыць хоць раз,
Той вандруючай стане каметай.
Адзінокіх і гордых нас
Паважае уся планета».

Нібы вучань, пачуўшы падказ,
Уздыхнуў я з палёгкай. Цікава...

«Вы Пячорын? Я ведаю вас,
Ў сямігодцы праходзілі нават.
Вы, здаецца, мелі намеры
Ажаніцца на нейкай Мэры?»

Ён з пагардай зірнуў на мяне:

Размова з ішаком

 

Гартанная песня завязла ў вушах,
Ад пылу зрабіўся я мельнікам.
Раве, нібы дрэнны акцёр, мой ішак,
Здзекуецца з пісьменніка.

Маўляў, раз прыехаў на поўдзень — цярпі.
I горы, і спёку пякельную.
Даволі пісаў пра жніво і сярпы,
Пра смачны дымок над патэльняю.

Падумаеш — хітрасць у рыфмы цаляць
У садзе, ружовым ад сораму.
А вось паспрабуй напісаць пра цялят,
Што пасвіць іранец пад зорамі.

А вось паспрабуй з верблюдом у нагу
Прайсці праз пустэлі і горы ты...
Цярпеў я, цярпеў і зароў: «Не магу!
Ідзі ты, ішак мой, к чорту!»

I хто, вы скажыце мне, гэта хлусіў,
Што ішакі дурнаватыя?
Пасля той размовы я тыдзень насіў
Вушы, забітыя ватаю.

Сустрэча з бярозай

 

Дарога бегла ў Бендэр-Шах,
Сцякала з гор да нізін.
Матор клекатаў у маіх вушах
Запар шэсцьсот хвілін.
Ад цішыні я раптам аглух
I выйшаў, як п'яны, на луг.
Насустрач выбеглі кіпарысы:
«Ад нашага сонца, таварыш, прыкрыйся».
I раптам, расштурхваючы натоўп
Крыклівых паўдзённых дрэў,
Бяроза рынулася:
«Браток,
Як слаўна, што ўрэшце мяне ты сустрэў!»
Схапіў у абдымкі ад радасці я
Бярозу:
«Адкуль жа ты ў гэтых краях?» —
«Я йшла за табой з магілёўскага бору,
Бо ведала: будзеш тужыць на чужыне
Па мне ты.
Я йшла цераз пушчы і горы,
Мясіла дрыгву ў Кахецінскай нізіне,
Глыбокія рэкі пераплывала,
Калела ад сцюжы на перавалах.
Паэт мой, чаго ты на поўдні не бачыў —
Айвы кіславатай, шакалаў ці кобраў,
Багатых пярсцёнкаў ці слёзаў жабрачых?

Бутэлька цынандалі

 

Вецер, можа, з Інда, можа, з Ганга,
Апаліў спякотаю мой твар.
Разлажыў купец на нізкім ганку
Свой пярэсты дробязны тавар.

З усяе планеты грэшнай заваль
Зборышчам музейным тут ляжыць:
Шапка мараканскага зуава,
Чоткі, залінгенскія нажы,

Шофераў ангельскіх рукавіцы,
Сіняе з Манчэстэра сукно,
Даўнія марозаўскія сітцы,
Статуэтка «Закаханы гном»;

Кнігі, друкаваныя ў Бамбеі,
Гума — заплаці і тыдзень жуй,
Здымкі Нью-Йоркскага сабвея,
Дугласа Фербенкса і Менжу;

Дываны персідскія, пярсцёнкі,
Копія з Гагена, ром і бром,
Абразы армянскія і тонкі
Звонкага Саадзі вершаў том;

Пацеркі, вясёлкавыя шалі,
Дарагіх гадзіннікаў гара...
Купчык далікатна запрашае:
«Пане афіцэру, выбірай».

Ведае купец, што грошы маю,
Ёсць чым размачыць салдацкі хлеб.
Абыяка вокам прабягаю

Гарлае ноч хрыпатай глоткай пеўня...

 

Гарлае ноч хрыпатай глоткай пеўня.
І кіпарысаў шум усё напеўней,
Світальны шум. Пара заснуць, пара...
Да чорнай шыбы прыкіпела зорка,
А мне не спіцца, і на сэрцы горка,
I скаргі нудныя выходзяць з-пад пяра
Я на паперы, бледнай і пакорнай,
Раз'юшана складаю спісак чорны
Сваіх сяброў, якія тыдняў пяць
Лянуюцца лісты мне напісаць.
А для мяне яны патрэбней хлеба,
Каб глянула з радкоў радзімы неба,
Каб ластаўкамі белымі канверты
Ляцелі да мяне з палескім ветрам.
За вокнамі шакал прачула вые,
А прада мной — лісты сяброў старыя...
Таму салдату, можа, і не спіцца
Ў далёкім чужаземным гарадку,
Што думаеш пра родныя крыніцы
I радуешся кожнаму радку.

На Ардабільскім перавале...

 

На Ардабільскім перавале,
Пад дзікім позіркам арлоў,
Мяне, як скрыпку, пілавалі
Смыкі дванаццаці вятроў.

I я з вар'яцкай гэтай высі,
Бездапаможны і малы,
На мусульманскі край дзівіўся,
Прыклеіўшыся да скалы.

Па рыжай скроні перавала
З-пад залатога ледніка
Раўла, свяціла, піравала
Высакагорная рака.

Каля ракі маліўся богу
З крывой турэцкай шабляй курд.
I раптам з воблака сівога
Джайранаў выбег шэры гурт.

Курд, развітаўшыся з алахам, —
За стрэльбу, на каня і ўслед.
А я з тугой пакратаў флягу —
Ото б джайрана на абед!

Такім нязвыклым тут было ўсё,
Такім паўдзённым, трапяткім,
Нібыта казкай стаць клялося,
Нібы прасілася ў радкі.

Я не стрымаўся ад спакусы,
Стаў верш пісаць ля гулкіх вод,
На плечы нейкага Эльбруса
Паклаўшы верны свой блакнот.

Рамантыка

 

Дымяцца зялёныя горы —
Хоць лусту на снеданне рэж.
Спускаемся з гор мы у горад
З кароткаю назваю Рэшт.

Тут вецер вільготны і пруткі,
I ружы ў духмянай расе.
Тут землетрасенне за грудкі
Нізіну бярэ і трасе.

А воддаль Каспійскаму мору
Расчэсвае грыву буран...
Па гэтай нізіне, гавораць,
Калісьці хадзіў атаман.

Яго лебядзіныя чоўны
Пілі недалёка ваду.
Пад небам, трывожным і чорным,
Крычалі сычы пра бяду.

Снавалі кудлатыя цені,
Пажар агнякрылы шугаў.
Адгэтуль пад ветразем Сценька
У песню з княжной адплываў...

Чырвоным засыпаны пылам
Рамантыкі даўняй сляды.
Маскітаў раі абляпілі
Айвы залатыя плады.

Аглушаны спёкаю горад
Без руху.
I сотні гадоў
Глядзяць абалдзелыя горы
На нуднае мора садоў.

I дзе яны, князевы дочкі,
Што ззялі заморскай красой?

I скрыпяць, і скрыпяць чужаземныя дрэвы сухія...

 

I скрыпяць, і скрыпяць чужаземныя дрэвы сухія.
За дуваламі цёмнымі вые галодны шакал.
Я ніколі не сніў пра такія мясціны глухія,
Я экзотыкі гэткай ніколі нідзе не шукаў.

Так заўсёды бывае: не можаш ніяк пагадзіцца
З аднастайнасцю рэчаў, і звычак, і фарбаў, і слоў,
I зямля невядомая ноччу вясноваю сніцца,
I ты марыш пра лёгкія крыллі залётных буслоў.

Ты ўстаеш, атакованы снамі, і верыш, і верыш
У далёкія рэкі, у голас марскіх караблёў.
У нязнаныя землі, якія наўсцяж перамерыш.
У харчэўні бадзяг, дзе пакінеш ты рэштку рублёў...

Вось і землі жаданыя. Поўдзень.
Нязвыклыя рэчы і гукі.
Ты закінуты ветрам прыгод за трыдзевяць зямель.
Над табой заламіла ноч светлыя зорныя рукі,
Да цябе выплывае з-за мысу марскі карабель.

Для цябе ён падвесіў на мачту высокую месяц,

Слухаючы «Перапёлку»

 

Адціснуты зоркі пад самую столь,
I неба ў арэнду гарою забрана.
Узровень над морам — 3100.
Тут наша застава.
Тут землі Ірана.
Тут скалы чырвоныя,
Снег, як віно.
Не бачыў ніколі такіх краявідаў я.
На цыпкі прыўстанеш — і добра відно
Галодную і шматпакутную Індыю.
Зірнеш у цясніну —
Не ўбачыш і дна.
Пад вокнамі хмары блакітныя тоўпяцца.
А ўвечары зоркі заходзяць да нас,
Вядома, суседкі —
Цікавяцца хлопцамі...
Быў вечар.
У хаце глінянай са мной
Сядзеў каля радыё
Друг мой мінчанін,
Хрыпеў рэпрадуктар і трызніў вайной.
Змяркалася.
Сонныя горы маўчалі.
Мы прагна лавілі Маскву,
А затым
Цымбалы далёкія хтосьці пакратаў.
I рамтам дыхнула жнівом залатым,
I матчынай ласкай,
I нейкаю стратай.
А голас чароўны з тугою звінеў
Пра птушку маленькую з хворымі грудкамі.

Я ўсё пераблытаў — дзе мора, дзе неба...

 

Я ўсё пераблытаў — дзе мора, дзе неба,
Дзе хмары, дзе горы...
Іран.
Красавік.
Даўно я не еў беларускага хлеба,
Ад паху смалістага бору адвык.

Зямля выхваляецца дзіўнай раскошай:
Гранатамі, рысам, салодкай айвой.
I нават мясцовыя танныя грошы —
З малюнкамі гор, вадаспадаў, ільвоў.

З гаёў апельсінавых сонечны лівень
Цябе залівае.
А пах — на ўвесь свет.
Пытае іранец мяне: «Ты шчаслівы
Пад небам паўднёвым?
Праслаў нас, паэт».

Дзівак!
Я абразай не буду няславіць
Твой край: тут цікава, прыгожа, і ўсё ж
Не мне апяваць тваё сонца і славіць
Шыразскія ружы і горы Загрош.

Я толькі заездам сюды, падарожнік,
Каб горы твае асвятліць на хвіліну
Агнём маёй зоркі пякуча-трывожным,
А потым вярнуцца
да роднай краіны.

Далёка, ў зялёнай хваёвай старонцы

Ты чуеш курлыканне — рад ці не рад?..

 

Ты чуеш курлыканне — рад ці не рад?
Між хваляў густой сінявы
Лятуць журавы за гару Арарат,
На поўнач лятуць журавы.

Прывык сустракаць ты іх гэтай парой
Пад першай вясновай зарой.
А тут журавель, узмахнуўшы крылом,
У вырай праз сэрца ляціць напралом.

Забыў, што ад дому за тысячы міль, —
Злуешся і крыкнуць карціць:
«Гэй, хто там знаёмы да болю фільм
З канца пачынае круціць?»

Лятуць журавы за Казбек і Эльбрус,
I сэрца сціскае туга.
Сустрэне іх хутка мая Беларусь
На цёплых зялёных лугах.

Я зайздрасці к птушкам ніколі не меў —
Без крылляў мне нават ямчэй,
А зараз ад крыўды глухой анямеў
I з неба не зводжу вачэй.

У Тэгеране

 

Гулам незнаёмым апалошча,
З-пад гары — агні, агні, агні.
І ляціць ад прывакзальнай плошчы
Чорны шах на бронзавым кані.

Дзіўна тут усё і незнаёма:
Песня-крык і востры пах пладоў,
Казачныя постаці харомаў,
Сцены глінабітныя платоў.

На асфальце трапяткія цені,
Пад ліствою звоняць арыкі,
I пераліваецца адзеннем
Буйны вір натоўпаў гаваркіх.

I калі гарачымі вачыма
З-пад чадры іранка шугане,
Мімаволі ты прашэпчаш імя,
Чутае калісьці, — Шаганэ...

Заламаўшы сінюю пілотку,
Паліцэйскі ішака вядзе.
На рагу з алахам на ўсю глотку
Брудны дэрвіш гутарку вядзе.

Дзівімся крыху на шоўк і шалі
Згодна абавязку ўсіх гасцей.
Ды раскоша нас не спакушае, —
Мы непараўнана багацей.

Нейкія замежныя салдаты,
Зорку запрыкмеціўшы маю,
Па панелі грукаюць заўзята

Мы першы раз за межамі Радзімы...

 

Мы першы раз за межамі Радзімы.
Бывай, зямля савецкая мая!
Насустрач горы выплываюць з дыму,
Якія апяваў калісь Хаям.

Тужэй падцягваем франтавыя дзягі,
Глянцуем боты, чысцім шынялі.
Не так, як паэтычныя бадзягі,
Прайду па тэгеранскай я зямлі.

Я — пасланец Рэспублікі Саветаў.
Не заваёўнік, а жаданы друг.
Сустрэў Іран байцоў савецкіх ветла
Узмахам загарэлых дужых рук.

Якія горы! А сады якія!
Тут шмат зямнога цёплага дабра,
А назвы дрэў мудроныя такія,
Што цяжка нават рыфму падабраць.

Рака на скалах хвалямі грукоча,
Узмыленая, ярасна сапе.
I так ляціць, і так імчыцца —
Хоча
Нібыта абагнаць сама сябе.

Ідуць бясконцым мураўіным гужам
Памераў парадыйных ішакі.
Не то ў Кабул, не то да Гіндукуша
Вязуць яны славутыя шаўкі.

А ім насустрач па хрыбтах рудых —