1973

Першыя раны жанчына лячыла,
Травы збірала з відна да цямна.
Першых звяроў прыручыла жанчына,
Першай пасеяла зерне яна...

Той і шчаслівы, хто зведаў каханне,
Хай потым беды, хвароба і золь,
Мы не скупіліся на абяцанні,
Ўсё ім далі:
                   ад пярсцёнкаў да зор.

Ведаю:
            час раўнадушна імклівы,
Дзьмухне у твар скразнячок ледзяны.
Лісце ў садах ападае маўкліва,
Зноўку ў кватэрах жанчыны адны.

I субяседнік адзін — тэлевізар,
Кветак няма,
                     ды і ласкі няма.
Я правяду сорак восем рэвізій
I аддалю тваю сцюжу, зіма.

Не паціскайце, мужчыны, плячыма,
Не спасылайцеся хітра на час.
Першых звяроў прыручыла жанчына,
Можа, як-небудзь прыручыць і вас.

Сягоння не засну...
Мяне так дзіўна хваляць,
Як спелую сасну,
Якую хутка зваляць.

Сумую я па тых,
Што згаслі, нібы свечкі.
А тут і б’юць пад дых
З усмешкаю, па-свецкі.

Там свечак не было,
Свяцілі нам ракеты.
Сляпіла і гуло
Усюды без прасвету.

Успомню тых людзей —
Гатоў хвастаць па мордзе
Таго, хто бой вядзе
З-за імпартнай камоды.

Такому не відно
Красы зямнога шара.
Ён верыць у адно:
Манеты ўсё рашаюць.

Я іншай веры сам:
Бліжэй было б да шчасця,
Каб удалося нам
Хутчэй суняць мяшчанства.

Мы ўсе аматары амністый,
I патуранняў, і спагад.
Няма складаней простых ісцін,
Што «пройдзеш свет, але назад...».

Я свет няпраўдай не праходзіў,
Быў часам тлум у галаве —
То бузіна расце ў гародзе,
То дзядзька ў Кіеве жыве.

Бог зберагае беражоных —
Сівая прымаўка бабуль,
А на ражон не лезь піжонам,
I не кажы ты «гоп» пакуль...

I хоць не хочаш — заякочаш,
Калі, кума, ты падпіла.
Вышэй пупа, брат, не падскочыш,
Хоць з’еш вала — адна хвала.

I хай ты будзеш вельмі сыты
I на патэльні тук падскроб,
А ўсё-ткі і вала з’ясі ты
I нечакана скажаш «гоп».

Так век жыві і век вучыся,
Не плюй у студню... Гэта так...
Як доктар, сам лепш палячыся
I на ўсе рукі будзь мастак.

Час нашы беды перамеліць,
Сыны цыбатыя растуць,
Яны і самі зразумеюць
Складаных ісцін прастату.

Грызе усіх нас нецярплівасць:
Хутчэй бы той чаканы век,
Дзе б жыў,
                 рабіў і быў шчаслівы
Сумленны кожны чалавек.

Здаецца,
              вырвалі карэнне,
Няма ў мінулае шляхоў.
Ды бачым зноўку паўтарэнне
Усіх запыленых грахоў:

Злабы і зайздрасці успышкі,
Нахабнасць лютую хапуг,
I самагонныя адрыжкі,
I кар’ерызму рабскі дух.

Усё змяняецца з узростам,
А нейкі кут яшчэ глухі...
Ах, як няпроста,
                            як няпроста
Адскрэбці плямы і грахі.

I з пакалення ў пакаленне
Яно пакутліва ідзе —
Да працы добрай прылучэнне,
Ачалавечванне людзей.

I няма каго нам папракаць —
Быт стары эпоха раздрабіла.
Развучыліся мы коней запрагаць,
Не адрознім панарад ад біла.
       Мы з нагі не збіліся нідзе,
       I не нам за старызну чапляцца.
       Толькі трутняў шмат яшчэ гудзе
       Над зямлёй людзей, над нашай працай.
Бо, «з другога боку, ёсць у нас», —
Гэта я казаў ці вы казалі?
Мы хавалі ўласніцтва не раз,
А яно ізноўку выпаўзае.
       Людзі робяць, як ва ўсе часы,
       А другія век жывуць улегцы.
       Ім бы толькі славу для красы,
       Ім бы за стырно ды ў рукі лейцы.
Нахапаць паболей барахла,
Лепш пажыць, смачней папіць, паесці,
Пакадзіць начальству,
З-за вугла
Друга аглушыць,
Вышэй пралезці.
       Спрытны чмут не любіць сеяць, жаць,
       

«Спі спакойна, дарагі таварыш...»
Ах, які там сон, які спакой.
Раўнадушша звыклае на тварах,
Спеў журботны хвой над галавой.

Нехта сапраўды цішком гаруе,
Нехта мямліць: «Рэдкі чалавек...»
Дарагі таварыш нам даруе,
Нават тым, хто дні яго падсек.

А сонца цябе прасмаліла,
Ты пахнеш чаборам,
                                   сасной.
А тут яшчэ спее маліна
На ціхай палянцы лясной.

Забудзь падрабязнасці быта,
Будзёншчыны потны рэжым.
Нырнём
              у лясоў першабытнасць,
А можа, ў дзяцінства збяжым.

Ах, словы,
                  высокія словы,
Ва ўзнёсласці — фальшу налёт.
А ёй бы пад ветрам сасновым
Пазбавіцца вечных турбот;

Ад кухні заўжды цеснаватай,
Адкуль толькі сцены відны,
Сябе я адчуў вінаватым,
I горка ад гэтай віны...

Асеннія будні нахлынуць,
Ты ў кухні цішком запяеш:
Успомняць чабор і маліну
Пабляклыя вусны твае.

А я маладых не лаю
За доўгія валасы,
А я маладым не раю
Галіцца дзеля красы.

Не бэшчу ні міні, ні максі,
А джынсы і сам надзеў.
Былі б толькі твары, не маскі
У маладых людзей.

Ды ласкі пабольш назапашана
Стрыманай, без маны.
На працу, як мы ў рукапашны,
Ўжо сёння ідуць яны.

Шырокі там гальштук ці вузкі —
Дык гэта, дальбог, не бяда.
Прыхільнікам бітлаўскай музыкі
Я сам зраблюся, бадай.

Вось толькі жылі каб цвярозей,
Астатняе ўсё — лухта.
Абы ім свяціў па дарозе
Надзейны і яркі ліхтар.

А трэба — пойдуць на міны,
На тапкі.
Не задрыжаць.
А што там — максі ці міні —
Самім маладым вырашаць.

Мне кожны вечар нібы развітанне
З вячэрнім сонцам, ціхаю зарой.
Як падарунак кожнае світанне,
Сустрэча з новай рэчкай і гарой...

Агорнута зямля дрыготкай слотай,
Вятры асінам вушы прагулі.
Асеннія начныя самалёты
Ірвуцца ў вышыню з сырой зямлі.

Турбіны выюць ад гарачай зморы,
I самалёт мяне на ўсход нясе.
Сібірскіх не хапала мне прастораў,
Цябе мне не хапала, Енісей.

Я абдымаў цябе, зямля, пад Бранскам,
Капаў пад Селігерам твой падзол,
Вось і да глыбінных рубяжоў дабраўся,
Да Мінусінска, да хакаскіх зор.

Якая ты бязмежная, Расія!
Тайга, і стэн, і цішыня, і гул...
Палкоў сібірскіх ведаем мы сілу,
Братоў імёны ў сэрцы берагу.

Шчаслівы я, што ўбачыць давялося
I Енісей, і хараство Саян,
Як там плыве ракою жоўтай восень
У цёмны і далёкі акіян.

Той дзень прапаў і страчаны навекі,
Калі ты не зрабіў таго, што мог;
Калі не паспрыяў ты чалавеку,
Няшчыры быў, зманіў, не дапамог.

Той дзень збяднеў, зліняў на сотню радуг
І, попелам пасыпаны, сканаў,
Калі не падзяліў з суседам радасць
І больш за дзень узяў ты, чым аддаў.

Той дзень, лічы, завянуў пустацветам,
Калі ты пяць хвілін пашкадаваў,
Каб дзецям паказаць куточак свету
І хараство людзей, і дрэў, і траў.

Той дзень зусім закрэслены табою,
Калі ты раўнадушна абмінуў
Бяду чужую, пабаяўся болю,
Абразу хама моўчкі праглынуў...

Пазней старэць пачнеш самотна ў хаце
І будзеш скаргі гнеўна кідаць нам.
Не мы, жыццё табе даўгі заплаціць
За раўнадушша.
Вінаваты сам.

Мы не плюём на дружбу і на працу:
Нам без трывог не зберагчы жыцця.

                                         Рыгору Барадуліну

З нас многія прагнуць разумнага,
Сапраўднага і чалавечнага.
А восень, цяжкая і сумная,
Шпурляе ліствой пакамечанай.

З нас многія прагнуць праўдзівасці,
Звычайнай людской натуральнасці,
Для радасці мы нарадзіліся,
А гора ізноў паўтараецца.

I знікнуць адразу дарадчыкі,
I ластаўкі пырхнуць у Крым.
У радасці — звонкая складчына,
У горы — самотна гарым...

Хлусня да хапугі прыцерлася,
Зрадніўся ён моцна з рублём.
Бязлітасным смехам хацелася б
Такога прабіць.
Ці праб’ём?

А можа, пытаннем замажам?
Дадзім адпачыць і радку.
Далей ад кулацкіх замашак —
Па першым нясмелым лядку.

А верш адпачынку не просіць,
Імкнецца да лепшых людзей.
Хай ла

Пара снягоў і нудных
Прамоў. Прыйшла зіма.
А я такі ж няўклюдны,
Як ты, зіма, сама.

Ударныя дэкады,
Не ўсё ідзе на лад.
Адны клянуць нарады,
Другія ўсё падрад.

А я усё карпею
Над нейкаю страфой.
Птушыная капэла
Заціхла пад страхой.

Сказаў не вельмі ўдала:
Няма страхі, няма.
Згубілася у далях
Дзіцячая зіма.

I ўсё-ткі засталіся
I ластаўкі з тых пор,
I сад, і сонца ў лісці,
I беласнежны бор,

I колер хмар і грому,
I пах баравікоў,
I яблыкі ў саломе,
I слодыч кіяхоў.

Мне сёння ўспомніць трэба
Цябе, сухі праснак;
Гуркоў, цыбулі, хлеба
Непараўнаны смак.

Маленства, ты не збегла
У край туманных сноў.
Знікае ўся адлегласць —
Я ў роднай вёсцы зноў.

I хоць малы ты ўласнік,
А подсвінка пакінь.
Пазней у курнай лазні
Пракопціш кумпякі.

У каго рана большая —
У таго і боль большы.
Песня старадаўняя
Енчыць у вушах.
Езджу па Польшчы,
Хаджу па Польшчы —
I захлынаецца
Гаркотай душа.

Тут кожны касцёл —
Як вогненны, стог,
I я баюся, Польшча,
Наступіць на твае сляды,
На твой крык,
На твой стогн,
Варушыць горкі попел
Тваёй бяды.

У вас, як і ў нас,—
Каля кожнай дарогі магілы...
А Вісла ўсю копаць глынула,
А памяць не змыла,
У мора занесла
I стогны, і пыл ад віхураў...
Спявае Варшава,
Спявае Зялёная Гура.

Не знаю, каму
Прашаптаў я:
Хвала вам і слава!
I болей ні слова
Пра гора, пра раны старыя...
Бо я закахаўся
У цябе, маладая Варшава,
I ў песні пра Віслу,
I ў пані Радовіч Марылю.

Ад наіўнасці бязмернай
У трыццатыя гады
Мы пісалі ўсе пра вернасць,
Пра каханне ды сады.

А жыццё — настаўнік строгі —
Праз пажары павяло,
Абвіло мяне дарогай,
Сэрца болем наліло.

I ў бязлітаснасці гэтай
З горкім прысмакам рабін
Ёсць закон галоўны свету:
Лепш рабі, мацней любі.

Нашы доўгія дарогі...
Сам сябе не раз пытаў:
Ці далучаны хоць трохі
Да людскіх вялікіх спраў?

На дарогах людзі, людзі...
Там касцёл, а тут мячэць...
Сэрца ў грукаце і гудзе
Пачало крыху мякчэць.

Легла ўсё да сэрца блізка:
Колас буйны і тугі,
I усмешка, і калыска,
I асеннія стагі.

Свет мой добры, свет вар’яцкі,
З новай сілай прагну жыць.
Толькі б сонца, толькі б праца,
Толькі б слухаць капяжы...

Старасць — не замілаванне,
Не чуллівая сляза.
Падступае хваляванне

Мы, людзі,— дзіўныя стварэнні,
Сярод удач, турбот, абраз
Жывём у розных вымярэннях
Адначасова ў розны час.

Ніхто не верне рэк дзіцячых,
Яны даўно ў марах жывуць.
А я штодня іх чую, бачу:
Яны у памяці плывуць.

Святкуе светла перамогу
Мой незлапамятны парод.
А я па чорных тых дарогах
Усё іду, іду на ўсход.

Жыццё сказала нам, забудзьце
Пра боль, пра жорсткія часы.
Ды раптам схопяцца пачуцці,
I думкі счэпяцца, як псы.

Калі мы мерзлі, галадалі,
Каціліся ў імгле атак,
Няўжо мы гэтага чакалі?
Як быццам не, як быццам так.

Мяне нявер’е не скруціла,
Не пахіснула горды сцяг
Самаупэўненасць крэцінаў,
Настырнасць хітрая дзяляг.

I, не спакушаны маною,
Павінен ведаць цвёрда я:
I што за мной, і што са мною,
Як будзе жыць зямля мая.