1960

Хвалі цёмна-сінія, а пяскі янтарныя,
Сонца п'е азёрны халадок...
Сведчу, што ў правінцыі Антарыо
Ёсць Палерма — слаўны гарадок.

Не пяюць тут песні італьянскія,
Проста заснавальнік назву спёр.
Твары ўсё славянскія, сялянскія,
А імёны — Галя ды Рыгор.

Гора адгукаецца паданнямі,
А музей тутэйшы ўсё збярог:
Прасніцы, збаны, уборы даўнія,
I пілу, і ступлены нарог.

Цяжка ім было, дзядзькам і маладзіцам,
Па чужыне, па зямлі індыйцаў
Сосны траляваць, палі араць,
Нараджаць дзяцей і паміраць.

I цяпер разжыцца ім нялёгка,
Уздыхаюць аб Дняпры не раз.
Можа, і прыйшоў таму здалёку
У Палерма бронзавы Тарас.

На людзей глядзіць Кабзар у роздуме,
Што сышліся да яго на сход...
Кідае з памоста ў сэрцы простыя
Словы міру палкі Эндзікот.

Мова украінская з англійскаю

Ён не англійскі, ён канадскі Стратфард,
Але і тут жыве, жыве Шэкспір...
На сцэне клекатаў крывавы вір
I дзве сям'і цяжкія неслі страты.

А потым мы за сцэнаю між кветак
Сядзелі да світальнае пары.
Ажыўшыя Рамео і Джульета
Нам націскалі рукі, як сябры.

Сам рэжысёр узняўся, урачысты,
Ён не на жарт усхваляваны быў:
«Як нельга ад матулі адрачыся,
Так нельга дружбу з рускімі забыць.

Я з імі жыў. I, каб не іх напевы,
Мяне б канцлагер здолеў даканаць.
Не я, а іншы рэжысёр, напэўна,
Вучыў бы вас, Джульета, паміраць».

Ён папрасіў нас заспяваць...
Не мелі
Мы выхаду, і, праглынуўшы страх,
Мы сціпла праспявалі, як умелі,
Аб родных падмаскоўных вечарах.

I доўга-доўга воплескі шугалі.
Мы ведалі: яны не нам, а тым,
Што рускай песняй смерць перамагалі

I вось давялося мне пераканацца,
Што ёсць гэты гул, гэты звон, гэта сінь.
Пра свой вадаспад не хлусілі канадцы,
I янкі пра свой не манілі зусім.

Зрываешся ў бездань з адвагай гарачай,
Ты велічны ўвесь, ад чупрыны да пят.
Чаго прытварацца! I я рад пабачыць
Касматую морду тваю, вадаспад.

З вясёлаю бандай чыкагскіх піжонаў
Па коўзкіх усходцах — ад грому глухі —
Іду я у жоўтым плашчы з капюшонам,
Нібыта манах на малебен стыхій.

Майстэрня патопаў, абвалы рыкання,
Сам бог вадзяны тут вясёлкі таўчэ.
I нельга цябе, вадаспад, заарканіць! —
Ты ў ярасці вырвешся і уцячэш.

А воддаль таксама раве і грукоча
Канадскі твой брат, нібы хмара, сівы.
Ён зрэдку шпурляе з вар'ятамі бочкі,
Што лезуць за долар на скрут галавы...

Цыбатыя дзеўкі у штоніках модных

Сягоння гіды з раніцы
Вясёлыя і гордыя.
Яны ваўсю стараюцца
Праславіць царства Фордава.

Вялікі у Дзірборне
Той фордаўскі завод.
З усёй планеты зборны
Пацее тут народ.

Жуюць жалеза блюмінгі
З шыпеннем і выццём.
Гарачае і тлумнае
Скрыгоча тут жыццё.

Спяшаць, шумяць канвееры:
Рабочы, не зявай!
Праверылі, прамералі
Завод мы з краю ў край.

— Ну, як завод?
— Нішто завод.
Дакладна ўсё узважана.
А колькі з'ездзіла за год
Людзей у Сочы вашыя?

А гід сваё ўсё гне і гне,
Аж смех:
Не факты — фікцыя.
Глядзіць трывожна на мяне
Заводская паліцыя.

Чарнее копаць на траве,
Ідзём каменнай сцежачкай.
— Вось тут рабочы люд жыве.
Утульныя катэджыкі!

Гарачы душ. Халодны лёд.
А колькі год выплачваць?
Аж дваццаць год? Махлярскі ход
А што, як праца страчана?

Нас нясе экспрэсіна ў Чыкага.
Хто чытае комікс, хто жуе.
Нешта смокча фермер з добрай флягі.
Ён, відаць, нішто сабе жыве.

За акном — правінцыя глухая,
На вяроўках сушацца штаны.
Каля станцый некага чакаюць
Рознай масці аўтатабуны.

Ярка прагалёкала рэклама,
Асядлаўшы нейкі там лабаз...
Задрамаў вагон. Уцёк ад мамы
Хлопчык і кіруецца да нас.

Добры дзень, малы джэнтльмен, гуд монінг!
На назе у хлопчыка званок.
Ён увесь у жаўранкавым звоне,
Кучаравы пастарскі сынок.

Пастар — акулярысты і строгі,
Сочыць за малым з трывогай ён.
Падыходзь, паразмаўляем трохі,
Спадабаўся мне ты, юны Джон.

Не таму, што нагадалі вочы
Сына мне... Не думай гэтак, не!
Проста твой сярэбраны званочак
Закаціўся ў сэрца да мяне.

Я не знаю, што за ён, твой бацька,

Амерыканскія музеі,
Хвалу спаўна вам аддаю!
У першых залах галерэі
Па дзве гадзіны я стаю.

А пад канец — бяжком, галопам...
Спрабуй агледзь за пару дзён
Усе шэдэўры, што ў Еўропе
Нью-Йорк скупіў і Вашынгтон.

У кожнай зале — цуда, дзіва,
Ажно захоплівае дух.
Вунь сам Рэмбрант, як смерць, праўдзівы.
I Рэнуар, мой даўні друг;

Тут і пакутнікі Эль Грэка,
I Гойі жорсткія мазкі;
Бяссмерце ўсіх эпох і рэха
Трагедый і піроў людскіх;

I школы новыя кагалам
З сваёй расхлістанай красой,
I рабін віцебскі Шагала,
I пікадоры Пікасо...

Шапчу, як змоўца, я карцінам:
А хто прадаў, бяссмертных, вас?
Якім ім золатам плацілі?
Каму вас везлі напаказ?

Не аб такой вы снілі славе.
Няўжо вам гэты міл парад?
Дзялкі у ссылку вас саслалі,
З якой няма дарог назад.

Зняслаўлены пісакамі бульварнымі,
Шаптаў ён многім: лепш мяне аб'едзь.
А мне дык спадабалася у Гарлеме
На Афрыку нью-йоркскую глядзець.

Ад працы ў неграў рукі агрубелыя,
Але ў вачах гарыць не рабскі страх,
А толькі насцярожанасць да белага,
Як водбліск лінчавальнага кастра.

Пачуеш тут, у гарлемскай пярэстасці,
То песеньку спякотную, то джаз.
I класавыя супярэчнасці
З дзвярэй і вокан лезуць напаказ.

Уласныя тут босы ёсць і босікі,
I бары ёсць, каб спойваць там людзей.
I дзесяць тысяч негрыцяткаў босенькіх
На ганках маткі туляць да грудзей.

Яны раскажуць дзецям казку дзіўную,
Што калі-небудзь спусціцца сюды
Хрыстос
Ці чалавек з вачмі праўдзівымі,
Каб вывесці іх з чорнае бяды.

«Чаму маё сэрца, сыночак, баліць?
Пайду я сыночку кашулю бяліць», —
Спявала ў вар'яцтве жанчына адна,
Ішла па разбітых дарогах вайна.

Сыночка няма, і кашулі няма,
Жанчыну сняжком пабяліла зіма.

У ямах іржавых дарогі вайны,
Твары дзяцей васковыя.
Снег і чорныя каміны,
Снег і могільнікі вясковыя.

Адзін з іх ніколі ўжо мне не забыць...
Захопнікі люта забілі
Людзей, што умелі рабіць ды любіць
I людзі якіх любілі.

Асірацелыя маткі і дочкі
Збілі сасновыя дошкі,
А выкапаць родным магілы
Сіл не хапіла.

Дамавіны стаялі журботным радком,
Закаваныя сінім лядком.
Чакалі, чакалі на снезе яны
Сканчэння вайны...

— Людзі, — гукаць не стамляюся я, —
Мір зберагчы мы павінны!
У сэрцы маім стаяць і стаяць
Незакапаныя дамавіны.

Ціхі гром шапэнаўскай мазуркі,
Папрашу: замоўкні, не трывож!
Лье і лье ў бляшаныя мензуркі
Вадасцёчных труб асенні дождж.

Грае пада мною чараўніца,
Колькі шчасця, бляску ў гуках тых!
Быццам навальніца бліскавіцай
Б'е у дах асенняй глухаты.

Грае там не фея, не прынцэса,
Я дзяўчыну гэту неўзлюбіў:
Сведкам навучальнага працэсу
I ахвярай музыкі я быў.

А цяпер яна так слаўна грае.
Тры гады мінула, тры гады.
Што з таго, што зараз адабраю,
Не заглянуў ветла, не параіў,
Не памог я ёй нічым тады.

Шыбы заліло халоднай пенай.
Ну калі той дождж, той сум міне?
Лётае мелодыя Шапэна,
Ды не для мяне, не для мяне.

Ад першага слова «мама»
Пралегла многа дарог.
А нам усё мала, мала
Радасці і трывог.

Ад першага шэпату «мілы»
Да шчасця два крокі было.
А мы усё міма, міма,
Жыццё нас наперад вяло.

Вучыла, пякло, шкуматала
На хвалях суровых прыгод.
Пазналі мы цвёрдасць метала
I смак заіржаўленых вод.

Ніколі не беглі ад працы,
Умелі касіць і араць.
Пазналі, як цяжка ў юнацтве
На цёплай зямлі паміраць.

Па дымных руінах пранеслі
Сумленна сваю маладосць,
Спявалі журботныя песні,
Адчулі і гора, і злосць.

Пасля ў тайзе і пустыні
Такую любоў набылі,
Што знаем: у нашай краіне
Няма непрыгожай зямлі.

Таму і глядзім так сурова
На хліпкіх стыляг і пралаз,
Што любяць пажыць на гатовым,
Радзіму падводзяць і нас.

Таму сэрца гордасцю поўніцца
За вечна гарачую кроў,

Траву калісьці скублі
Тут коні партызан...
На стыку трох рэспублік
Насыпаны курган.

Тут біліся без страху
I рускі, і латыш.
Мы неслі разам страты,
Салдаты і браты.

Марозам і адлігай
Усе мы, як адзін,
З Вялікіх Лук і Рыгі
I з віцебскіх мясцін.

Ішлі на бой харобра
За свой народ і край.
Аб гэтым помніць добра
Стары маўклівы гай.

Ён помніць паімённа,
Каго ўзяла вайна...
Бярозкі, ліпы, клёны
Шумяць ля кургана.

Тут сёння партызаны —
Паплечнікі, сябры
Расклалі на палянах
Высокія кастры.

Чаго, чаго ты плачаш,
Харошая мая?
Мы разам зноў. Ты бачыш,
Якая ў нас сям'я!

Народ у нас адборны,
Хоць трохі пасівеў.
Прыходзіць вечар зорны,
Ды не змаўкае спеў.

З такімі кашу зварыш
I самым золкім днём.
Давай тваю, таварыш,
На ростань запяём!