1975

Самападман — такі занятак,
Што ён жыве ўжо шмат вякоў...
Мы перабольшваем занадта
Свае нянавісць і любоў;

Свае імкненні, дружбу, шчодрасць,
Свае бадзёрасць і тугу;
I светласць нечую, і чорнасць,
I цішыню, і грозны гул.

Свет, ён пявучы і хрыпучы,
Ён і брудней, ён і святлей.
I смех маіх малых унучак
Бывае мне за ўсё важней.

Спазнаў, гадамі перацёрты,
Жыццё — работа, не парад;
Яно прыцісне — і пяцёрцы,
Кавалку хлеба будзеш рад.

I недарэмна мне ён сніўся,
Той некрыклівы чалавек,
Што раўнадушна не прабег,
Каля бяды маёй спыніўся.

Я не зарыўся, не схаваўся,
А проста збег ад мітусні.
Я ад абстракцый адцураўся,
Ад непатрэбнай балбатні.

Бясконцых спрэчак недарэчнасць...
Лепш да людскіх, звычайных спраў,
Каб ажыла ізноў спрадвечнасць
Вады і хлеба, дрэў і траў.

Даверлівая прастадушнасць,
Знікай — табе кажу цяпер.
Я вызваляюся ад дружбы
I ад падманлівых папер.

Былы мой друг зрабіўся жмотам,
Прыварак чэрпае густы.
Ірву яго старыя фота,
Палю няшчырыя лісты.

Не гіне род майстроў нажывы...
А я малюся аб адным:
Не дай мне, божа, стаць ілжывым,
Зайздросным, злосным і старым.

Усемагутная эстрада,
Для моладзі ты цар і бог.
А для мяне ты ўжо не радасць,
Я ад цябе крыху знямог.

I я журыўся і смяяўся,
Калі спявалі «Песняры»
I пра Алесю, і пра Яся,
Пра тры дарожанькі ў бары.

Але найшла на сцэну пошасць,
I з мікрафонам у руках
Крыўляецца і скача пошласць...

Дзе зніклі вы, грымотны Бах,
I шчодры зорны Шастаковіч,
І дзіўны сонечны Равель?

Скажыце, што гэта такое,
Адзін сіпіць, другі раве
Нібы пра нас, а дапатопна:
То рэха шлягераў чужых —
I аднастайна, і падобна,
I пачынае мучыць слых.

Іх сёння тысячы — нахабных
Кляпальшчыкаў халтурных нот
I тэкстаў,
Ім бы толькі хапнуць
Ды мікрафон знайсці, ды рот...

А мы былі ўпартыя,
Спявалі песні, вартыя
Салдат і партызан:
Мы маладая гвардыя
Рабочых і сялян!

Яшчэ адзін шумлівы год прайшоў —
Адна прыступка на кароткай лесвіцы.
Я пастарэў на тысячу дажджоў,
Памаладзеў на тры вясновых месяцы.

Пісаў, чытаў, па свеце вандраваў,
То цешыўся драбніцай, то злаваўся;
Сто лепшых дзён бязглузда засядаў
I з масаю пісьменніцкай зліваўся.

Злівацца трэба з радасцю людской,
З турботамі жыцця і з чалавечым горам.
Хай мой такі нялёгкі неспакой
Вядзе мяне па ўсіх кутках да зморы.

I стане мілым кожны снегапад,
На ўсё зірну я з большаю прыязнасцю
I кожнаму дажджу заўсёды буду рад:
За ім ідуць дні цеплыні і яснасці.

Яму пад шэсцьдзесят, і часта ён цяпер
Сутуліцца, нібы пад мехам зерня.
Ні дробязным не стаў ён, ні мізэрным,
Хоць шмат абраз і крыўдаў ён сцярпеў.

Хвалёнай ціхай мудрасці няма
I не павінна быць, калі ты жыў як трэба,
Больш на зямлю глядзеў, а не на неба,
I ўсё да сэрца горача прымаў.

Пра старасць не павінна вершаў быць,
Яе прытулак у суровай прозе.
А старасць ўсё бліжэй,
Яна ўжо на парозе.
Дык што ж, утаймавацца ці завыць?

А замыслаў яшчэ на тры жыцці,
I сонца добрае яшчэ ласкава свеціць,
Ды дзьмухае эпохі жорсткі вецер,
I трэба не спыняцца, а ісці.

Спакойна дажываць — яму не райце:
Ён працаваў да стомы кожны дзень.
З астатніх сіл наперад ён ідзе,
Ён каля выхаду...
Цішэй, не напірайце.

У яго жалезны кожны тэзіс
I цытат жалезных грозны звон.
I чаго, чаго ў навуку лезе
Гэты мастадонт?

Выбівае п’едэстал з-пад Ніцшэ,
Шпенглера лупцуе, аж касее,
А на кожнай вузенькай спаднічцы
Вочы сее.

Цёмны ідал, кнырысты і дужы,
Што яму да ісціны жывой!
Ён стагоддзяў мудрасць тупа душыць,
I бяднееш ты, сучаснік мой.

Толькі ён сябе не лічыць лішнім,
На цытатным корме раздабрэў.
Дзе тут дыялектыка?
Калі ж ён
Грукнецца, загнецца, адамрэ?

Без дачы, без аўтамабіля
Жыццё пражыў.
I дай мне бог
Астатнія адмераць мілі
Пры дапамозе ўласных ног.

Ідзеш, знаёмых сустракаеш,
З табой усе турботы дня.
Жывеш, працуеш, адчуваеш,
Што землякам ты ўсім радня.

А што ў машыне? Мільгаценне...
Лятуць сады, дамы, гаі,
Снуюць у шкле людскія цені...
А вечны страх перад ГАІ?

Сустрэў знаёмых выпадкова,
Гулі гадзіну іх басы
Пра «Запарожац» нейкі новы,
Пра гаражы ды тармазы.

Пытаюся: ну як унукі?
Не разумеюць ні мур-мур.
Адзін другому ціснуць рукі:
I так, заклёпана. Ажур.

Таемнае людское шчасце:
Не спіць, худнее і дрыжыць,
За дэфіцытныя запчасткі
Гатоў ён жонку залажыць.

Да вандраванняў не пагасла
Мая любоў... Але цяпер
Не сяду нават на Пегаса,
Ён шмат бяды перацярпеў.

А лепей з моладдзю ў паходы

Цеснавата стала на зямлі.
Мы жывём цяпер на схіле веку.
Два тысячагоддзі, тры нулі
Падплываюць не па ціхіх рэках.

I такая ў свеце мітусня...
Балбатні не веру, хоць зарэжце,
Дзе жывая праўда, дзе хлусня,
Справядлівасць дзе — ледзь разбярэшся.

Дзе старая хітрасць, дзе прагрэс,
Дзе тут новы цуд, а дзе найноўшы...
Толькі грукат хуткасці — і стрэс,
Толькі ўсё цяжэй людская ношка.

Дзе там па-старому б’юць людзей,
Дзе катуюць на узроўні веку?
I няма прыпынку.
I радзей
Радасць ахінае чалавека.

Дзе знайсці без стронцыю і без
Хімікатаў трохі людскай ежы?
I шукаюць запаведны лес
Мудрыя асілкі з Белавежы.

Бруд вякоў і ліўням цяжка змыць...
Любім мы на саначках катацца.
Прагнуць свет машыны задыміць,
За усе вякі нагрукатацца.

На планеце ўсё ўжо ў нас было,

1
Абывацель гавора,
А нехта ўжо ў паніцы:
Паэты — фантазёры,
Пустазвоны і п’яніцы.

Паэты — эгаісты,
Да славы раўнівыя.
А як жа загаіцца
Сэрцу ранімаму?

Кажуць, непатрэбшчына —
Рыфмы нават геніяў.
А што рабіць з трэшчынай?
Помніце? Гейнэ.

А што ваша маці спявала,
Калі вас калыхала:
Дысертацыі, рэфераты?
Былі вы песеньцы рады.

Народ — пясняр, народ — паэт.
Народ без паэзіі? Недарэчнасць.
Паэзія — самы няўлоўны сакрэт,
Які не будзе нікім рассакрэчаны.

2
Паэзія — гэта пакута і радасць,
Праклён і бязлітаснасць, споведзь і гордасць,
Вогненны сцяг над барыкадай,
Цішыня травы і рыканне горада;

Гэта вар’яцтва і гэта мудрасць,
Розум і ачышчэнне;
Плаванне ў рэках бурлівых і мутных
I зоркі далёкай свячэнне;

Гэта чаканне каханай дзяўчыны

Дабрадушны я
Альбо сярдзіты,
Весела бывае
Ці нявесела —
Я штодня
Мяняю гнеў на літасць, —
То маё прызванне
I прафесія.

Пакаўзнецца
Нехта незнарок,
Наламае дроў
З малога розуму,
Будзе хай урок,
А не курок,
I не трэба
Прыгавору грознага.

Прагнасць,
Зайздрасць
Ненавісны мне,
Колькі імі
Душ людскіх знявечана.
Я змякчу прысуд,
Калі на дне
Нешта засталося чалавечае.

П’янае дзікунства
I паклёп,
Гвалтаванне,
Цёмнае грабежніцтва,
Падхалімства подлае
Узахлёб —
Ім заўсёды
Кара непазбежная.

Рыжаватая, чарнапёрая,
А на крылах — блакіт для красы...
Кожным летам ад тлуму і зморы я
Уцякаю ў твае лясы.

Ды заўсёды такі насцярожаны
Крык твой, сойка.
Птушыны гнеў.
Можа, мне тут хадзіць няможна?
Не крану я ні гнёздаў, ні дрэў.

Ты ахоўвай, што ахоўваеш.
Хто спакою табе не дае?
I яловыя, і альховыя,
I дубовыя — ўсе твае.

Што ж ты крыкам мяне сустракаеш?
Мы маглі б падружыцца, бадай.
Ці то ворагаў многа маеш?
Ці то мне пагражае бяда?

Кажуць: «Калі б давялося спачатку
Дарогу сваю прайсці — прайду».
А я не хачу зноў у курную хатку,
У цемру былую, бяду і нуду.

А я не хачу вяртацца да зрэб’я,
Да дзён лапцюжных, ваўчыных начэй.
Хачу быць радзіме сягоння патрэбным
I не збягу туды, дзе лягчэй.

Не нудны прарок я і не прапаведнік...
Ды сэрца трывожна гудзе: «Не маўчы».
Зямля наша — самы святы запаведнік, —
I трэба, як маці, яе берагчы.

Было ўсё неба пада мною,
А пада мною ўся зямля.
Жыццё нялёгкае, зямное
Я знаю зблізку, не здаля.

I шлях цяжкі мне быў пад сілу,
Хоць ён з выбоін і канаў, —
Па ўсёй зямлі мяне насіла
Жыццё,
I стомы я не знаў.

I думаў я, што будуць вечна
Высокі дзень, і пругкі крок,
I песні тыя, і надрэчны
З аерным пахам вецярок,

I найдрабнейшыя праявы
Вясны, і лета, і зімы.
I любы зноў мне тыя стравы,
Што у маленстве елі мы.

I хоць былі мы ўсе галота,
Ды мяккая расла трава,
I быў гарачы пах жніва.
I водар кропавы гарода...

Я ў памяці дзень цэлы рыўся
І з болем зноў перабіраў
I тых, з якімі пасварыўся,
І тых, з якімі памірыўся,
I тых, якім не дараваў;

I тых, каму заўсёды верыў,
А болей — самых лепшых, тых,
З якімі разам перамераў
Гады, трывогі і франты.

А страціць годнасць — невыносна,
Які б ні быў там дабрадзей...
Глядзіце знізу ўверх на сосны,
На воблакі.
Не на людзей.

А калі вас уздыме слава,
Аб гэтым думайце радзей...
Глядзіце зверху ўніз на травы
Ці на ваду.
Не на людзей.

Яшчэ ён не пусты,
Наш куфар старажытны.
Цвіце ў ім лён густы
I каласіцца жыта.

У куфры тым ляжаць
З ільну і кветак скарбы.
Лясы і сенажаць
Далі свае ім фарбы.

Мастак адзін рашыў
Зарысаваць узоры.
Дзяўчат разварушыў,
А ім чамусьці сорам.

Прасіў падзвіжнік той
Іх — у імя мастацтва —
З нейлонавай красой
На вечар развітацца.

А хлопцаў вон хутчэй!
Няхай ля ганка мокнуць.
Ад хітрых іх вачэй
Завесілі ўсе вокны.

А фарбы аж пяюць!
Пахарашэла хата.
На прыгажосць сваю
Дзівуюцца дзяўчаты.

А ў полі вярба...
Што ні убор — то песня,
Каханне і журба,
Дзявочае прадвесне.

А бедны ж быў народ,
I людзі гаравалі,
I труны кожны год
На ручніках спускалі.

А тут жа кожны штрых —
Не з нітак, а з праменняў:
Фантазія майстрых,
Людскія летуценні.

Абрусы, ручнікі