1946

Я тэмы для вершаў старанна вышукваў,
Пра шчасце людское я хітра выпытваў,
Слухмянымі рыфмамі звонка выстукваў
Пра гора і радасць, пра грозныя бітвы.

I мне уяўлялася: слова памацаў я,
Што сцежку пасцеле пад ногі прарока —
І рынуцца зоры і сэрцы юнацкія
Ў маё неспакойнае сіняе вока.

I раптам вось гэта аднекуль нахлынула
Такая туга, такая самоцішча,
Што станеш наўмысля пад цёмнымі ліўнямі —
I не, не крануць, анічуць не замочышся;

Што прымешся здзеквацца над пялёсткамі,
З прыязнасці кпіць і над вершамі цвіліцца,
А тая ўсё болей і болей захлёствае,
Няма куды ёй ні прарвацца, ні выліцца.

Такая туга, што не знойдзеш і месца.
Ну, хоць бы адна да вясёласці кладачка!
Нібыта сядзіш адзінокі на месяцы
I слухаеш нудную мудрасць дакладчыка.

Можа, гэта казка ці паданне
Нашай фантастычнае зямлі...
Паміж стэпаў у стагоддзях даўніх
Скіфы легендарныя жылі.

Там былі і здрайцы, і героі.
Палявалі, сеялі палі,
Лаяліся лаянкай старою
I не менш, як мы, віна пілі.

Вечарам, калі на месяц мутны
Вылі старажытныя ваўкі,
Мудрыя вялі размову мудра,
Дурні — як і ў кожныя вякі.

Слоў раі пад зоры адляталі,
Гаслі, нібы іскры уначы,
Іх прасторы дзікія глыталі
I глушыла ветрам далячынь.

Толькі кажуць: не знікаюць словы,
Лётаюць заўсёды над зямлёй;
I людзьмі пахованыя мовы
Над табою кружаць, нада мной.

I часамі ў стэпах анямелых,
Калі толькі ты ды цішыня, —
Нечакана і незразумела
Мёртвыя размовы зноў звіняць.

Ты пачуеш плач, іржанне коней,
Спеў дзяўчат і ваяўнічы крык.
I калі ты чутае запомніш,

1
Працуеш, спрачаешся, ходзіш, жывеш,
Стаіш у чарзе за пайком
I раптам няскончаным кідаеш верш
І свой абыдзённы дом.
Захопіш блакнот, папяросы, ручнік,
Ускочыш на грузавік;
Пакінуўшы цень у люстэрках вітрын,
Мінуўшы піўныя ларкі,
Нырнеш з галавой у густыя вятры,
У мора бяроз і ракіт.
I стане адразу душа маладзей,
I сэрца заб'е гарачэй.
I, ўбачыўшы першы наіўны ручэй,
Адчуеш сябе шчаслівейшым з людзей.
Дарога ляжыць для цябе аднаго.
I сонца гарыць для цябе аднаго.
Ты весела дзівішся кветцы малой,
Як літары першай у школе,
I пэцкаеш пальцы салодкай смалой,
Сарваўшы галіну з таполі.
Прасторна, зялёна і хораша так,
Што ты, маладосцю багаты,
Глядзіш абы-як на раструшчаны танк
I з хваляваннем на новыя хаты.
Не

Аб вясёлым цёплым доме,
Аб вясновых кветках першых,
Аб суседзях невядомых
Напісаць хачу я вершы.

Як напоўняцца кватэры
Маладымі галасамі,
Светлым сонцам, змрокам шэрым,
Пахам смажанага сала.

Дом з радзінамі, з каханнем,
З добрым смехам, з дробнай сваркай,
З невялікімі грахамі
Камунальнай гаспадаркі.

Дом, дзе ўбачыў я праз вокны
Не маленькі цесны дворык,
А прастор зямны шырокі,
Па якім сумуюць зоры.

З маленькаю латкай і локцем працёртым
Вісіць у кутку на цвіку гімнасцёрка —
Мая франтавая рэліквія.
З табой мы зазналі нямала нягодаў:
У дождж і завею — паходы, паходы,
Сутычкі і бітвы вялікія.

З бавоўны звычайнай, звычайна пашыта.
Чаму ж гэтак цёпла было мне, скажы ты?

«Расла і цвіла я на родных палетках
I шчодра паіла сцябліны і кветкі
Гарачае сонца Радзімы».

Хрыпела зямля, задыхаліся зоры.
Праз пекла прайшоў я і выжыў, а вораг
Засыпаны жвірам.

«Калі мяне пралі, калі мяне ткалі,
Дзяўчаты спявалі, ад сэрца жадалі,
Каб ты перамог
I з вялікіх дарог
Вярнуўся жывы і здаровы».

Я быў за мяжою, я рознае бачыў:
Багацце і гора, паноў і жабрачак.
Ды толькі заўсёды і ўсюды тужыў я
Па родных нябёсах, нашто мне чужыя!
Аддаў бы я край самы райскі і дзіўны

1
Пачыналася гэта ноч
Грозным гулам стагодніх паркаў.
Пачыналася гэта ноч
Стогнам белых снягоў над аркай.

Цёмны вецер над замкам кружыў,
Пагражаючы сцюжай жалезу,
I у роспачы на крыжы
Голы курчыўся Езус.

А у замку гарэлі агні,
Ціха радыё-скрыпкі гралі.
Запаведнікам цішыні
Ахрысці гэты кут ці раем.

Цішыня! Вельмі многа гадоў я
Сярод грукату і агню
Усё шукаў, здабываў яе доўга,
Сваю першую цішыню.

I знаходзіў не раз і зноўку
Аддаваў яе людзям другім.
Сам ішоў з неразлучнай вінтоўкай
На чужацкія берагі,

Каб выходзілі людзі і пожні
Насустрэчу мірнаму дню.
Я хацеў яе ўзяць апошнім,
Сваю першую цішыню.

Не дарэмна пяецца песня,
Як вяртаецца князь з вайны...
Радзівілаўскі замак. Несвіж.
Дываны.

Я люблю блукаць па вузкіх
Мінскіх вуліцах вясной,
Калі пахне беларускай
I таполяй і сасной.

Сонца латае руіны.
Ботаў стук. Шыпенне шын.
Пешаходаў ручаіны,
Рэкі гулкія машын...

Я іду, бывалы воін,
Памужнелы і худы,
Шчэ не звыклы да спакойнай,
Да цывільнае хады.

Углядаюся у вочы,
Вочы добрыя людзей,
I чамусьці з кожным хочаш
Прывітацца: «Добры дзень!»

Нібы з імі жыў я недзе
Ці то гутарыў да дня,
Нібы ўсе — мае суседзі,
Нібы ўсе — мая радня.

I бывае, выпадкова
Падасі хлапцу руку,
Хоць раней ты з ім ніколі
Не страчаўся на вяку.

I заўжды абавязкова
Ёсць знаёмыя у нас —
Ці то лекар, ці то повар,
Ці то ротны старшына,

Ці валдайскі край туманны,
Ці разбіты нейкі дот...
Год спатканняў нечаканых,
Сорак шосты мірны год!

Не жоўтыя клёны,
Не зоры мяне ўсхвалявалі, —
Чырвоныя хвалі,
Руінаў чырвоныя хвалі.

У цэнтры сталіцы
Ляжыць акіян анямелы,
I замець сняжынак,
Як пена, на ім накіпела...

З маленства — пагібель Пампеі,
Як азбука жаху.
Везувія злосцю шалёнай
Палохаў нас захад.

Цяпер нас не здзівіш
Пампеяй і гневам вулканаў:
На вуліцах мінскіх
Кіпелі жалеза і камень.

I мы не затым
Па руінах ішлі да Берліна,
Каб горад быў мёртвым.
Дайшлі — каб жыццё тут бурліла.

Бо гэткая наша зямля —
Быць мёртвай не хоча.
За домам адноўлены дом
Растуць днём і ноччу.

I, выклаўшы новы паверх,
Мы дзівімся самі:
Навокал муры устаюць
Чароўнымі снамі,

Якія мы снілі калісь
На досвітку шэрым
Ад Мінска за тысячу вёрст
У дымных траншэях.